Feminien leiderschap? Het gaat om de mix!

Door Sandra Doelman en Dirk Hamaker

Journalist Jeroen Smit hield tijdens het jaarcongres van Talent naar de Top op 17 januari 2020 een pleidooi dat de samenleving en organisaties meer feminien leiderschap nodig hebben. “Leiders die niet altijd in control zijn, twijfel toelaten en de grote problemen in de ogen durven te kijken”. Hoewel er een verband kan zijn, is het hebben van feminiene leiderschapskenmerken volgens hem iets heel anders dan de sekse van de leider. Zo typeert hij het optreden van minister-president Rutte tijdens de coronacrisis als feminien, omdat hij balans tussen fermheid en verbinding laat zien.[1]

Jeroen Smit staat niet alleen in zijn pleidooi. Er wordt de laatste tijd regelmatig geschreven over feminien leiderschap en over de prestaties en feminiene stijl van de huidige vrouwelijke (politieke) leiders. Nu is het belichten van masculiene of feminiene kenmerken in leiderschap niet nieuw, dat gebeurt al decennia. Bekend zijn bijvoorbeeld de ‘Women Matter’ onderzoeken die McKinsey sinds 2007 publiceert. Daarin komt o.a. naar voren dat leiders niet alleen over zogeheten masculiene kwaliteiten (zoals daadkracht, nemen van risico’s en dominantie) dienen te beschikken, maar ook over meer feminien gelabelde kwaliteiten (zoals samenwerking, begripvol- en mensgericht zijn.) om effectief te zijn.

In dit artikel gaan wij in op het pleidooi van Jeroen Smit. Allereerst door stil te staan bij de term feminien leiderschap aan de hand van enkele recente artikelen/publicaties over het thema. Vervolgens door te rade te gaan bij twee prominente leiders in ons netwerk: Gert Kroon, algemeen directeur Arcadis Nederland en Marjan van Loon, President Directeur Shell Nederland. Wat zien zij als goed leiderschap en hoe spelen masculiene en feminiene stijlen hierin een rol?

Feminien leiderschap

De term ‘feminien leiderschap’ geeft iets opvallends aan: leiderschap wordt kennelijk niet automatisch geassocieerd met feminiene kwaliteiten. Dit wordt bevestigd door een onderzoek naar leiderschap tijdens de Coronacrisis door Groningse hoogleraren Janka Stoker en Harry Gerretsen in samenwerking met managementwebsite MT. Toen zij respondenten vroegen de ideale manager te beschrijven werden er vooral masculiene kwaliteiten genoemd. Dit heeft volgens de onderzoekers te maken met hardnekkige stereotypes die een rol spelen als een leider gekozen moet worden.

Feminien leiderschap wordt vaak gekoppeld aan leiderschap van vrouwen. Aviva Wittenberg doet dat bijvoorbeeld in een veelbesproken artikel in Forbes. Er wordt verondersteld dat vrouwen meer empathisch zijn, minder gedreven door ego en winstmaximalisatie en meer gericht zijn op samenwerken en lange termijn dan mannen.[2] Zij noemt Angela Merkel en Jacintha Arden als voorbeelden.

Janka Stoker heeft hier een andere mening over: “Vrouwelijke leiders hebben meer moeite om in de hoogste leiderschapsposities te komen en zich hier te handhaven. Je kunt zeggen dat deze vrouwen bovengemiddeld goed zijn, competent zijn en in het bezit van een uitzonderlijke persoonlijkheid. Wat deze vrouwen als Jacintha Arden en Angela Merkel gemeenschappelijk hebben, is dat zij goede leiders zijn”.[3]  Arden en Merkel zijn dus geen goede leiders omdat ze vrouw zijn (en daardoor feminien leiderschap inbrengen), maar ze zijn uitzonderlijk goed omdat ze als vrouw op een dergelijke positie zijn gekomen. En, zo bleek ook uit de Women Matter onderzoeken, goede leiders passen een mix van kwaliteiten toe. Janka Stoker introduceert hiervoor zelfs de term androgyn leiderschap. Androgyne leiders hebben een sterke persoonlijkheid, zijn krachtig, maar ook warm, invoelend en ondersteunend.[4]

Gert Kroon en Marjan van Loon over (feminien) leiderschap

Gert Kroon, directeur van Arcadis NL en Marjan van Loon, President directeur Shell NL zijn beiden coach in het Boardroom Coaching programma van Talent naar de Top. Hun inzichten uit de praktijk helpen om het begrip feminien leiderschap te illustreren. Zij spraken openhartig bij een digitale bijeenkomst over feminien leiderschap op 14 mei 2020 in het kader van onze ‘online coachingscircles’, virtuele ruimtes waar coaches en coachees elkaar ontmoeten en boardroom thema’s bespreken.

Gert Kroon vertelt wat de coronacrisis ons kan leren over leiderschap, hoe feminiene kwaliteiten hierbij leidend zijn en welke lessen hij heeft geleerd bij Arcadis over het managen van de crisis. Marjan van Loon geeft persoonlijke reflecties en voorbeelden bij de door Gert genoemde lessen.

Les 1 Feminiene elementen zijn cruciaal

Gert Kroon: “Verbinden, kwetsbaar opstellen, inlevingsvermogen, perspectief bieden blijken cruciaal tijdens de corona crisis”

Juist deze z.g.n. feminiene elementen worden in onzekere tijden van een leider gevraagd. “Never waste a good crisis” (Churchill), deze crisis geeft een enorme boost aan deze kwaliteiten. Hetgeen de afgelopen jaren hierin is ontwikkeld zal in een versnelling komen. Succesvolle leiders zijn degenen die deze elementen toepassen bij het managen van de crisis. Ik spreek overigens liever over verbindend leiderschap dan over feminien leiderschap.

Marjan van Loon:  “Het mandje van de leider”

Ik denk dat goed leiderschap een mix is waarbij je afhankelijk van de context, een andere kwaliteit kan inzetten. Leiders die heel succesvol zijn bij groei kunnen het moeilijk hebben bij krimp. Leiders die goed zijn in reorganisaties begeleiden kunnen het moeilijker hebben in tijden van creativiteit en groei. Die variatie moet je zoveel mogelijk kunnen toepassen. Het is een mandje, een toolbox waarmee je aan de slag moet en verschillende omstandigheden vragen verschillend leiderschap. Voor mij geldt: de combinatie is belangrijk

Les 2 Vertrouwen en direct zijn

Gert Kroon: “Vertrouwen geven is key”

Snelheid en diversiteit in handelen vraagt vaak zo veel verschillende en decentrale actie. Dan moet je als manager het vertrouwen geven aan mensen op allerlei plekken in de organisatie dat zij op dit moment de goede dingen aan het doen zijn. Dus vertrouwen geven is “key” en je kunt het op dit moment echt vergeten dat je de hele situatie kunt aansturen.

Marjan van Loon: “Zachte hints werken niet”

Vertrouwen geven is inderdaad heel erg belangrijk. Echter vergeet niet de taken te verdelen. En zachte hints werken niet! Je moet als leider ook direct durven te zijn.

Het is heel goed om kwetsbaarheid en communicatie duidelijk in bv een mannelijke groep te ‘schieten’.  Je eigen visie stevig brengen. Durven zeggen: Ik zie dit anders en heb echt een andere mening. Als ik te voorzichtig ben dan wordt wat ik wil brengen weggewuifd”

Als mensen zien dat je grote vraagstukken aankunt én anderen daarin kunt meenemen krijg je als leider vertrouwen.

Les 3 Eerlijk zijn, ook als je het niet weet

Gert Kroon: “Mensen, ik heb ook niet alle antwoorden”

Rutte zei het al; “besluiten moeten worden genomen op basis van 50% van de benodigde info” en dat was waarschijnlijk nog optimistisch op dat moment. Vanaf dag 1 heb ik aangegeven; “mensen ik heb ook niet alle antwoorden maar vertrouw erop dat we samen de goede besluiten nemen”. Daarnaast gaat het erom jezelf kwetsbaar op te stellen en eerlijk te zijn dat dit, ook voor jou als manager, een nieuw terrein is.

Marjan van Loon: “Doelen en fermheid”

Goed leiderschap is leiderschap waarbij kwetsbaarheid een rol speelt. Het gaat daarnaast ook om het nastreven van doelen en fermheid om die voor elkaar te krijgen.

Les 4 Verbinden met hoofdletters

Gert Kroon: “Het is geen sprint maar een marathon”.

Tijdens een crisis als deze is verbinden heel belangrijk. Dit moet echt met hoofdletters worden geschreven; Hoe houden we de verbinding en hoe houden we die sociale interactie in stand. En ik moet zeggen dat ik onder de indruk ben van alle initiatieven die er op dat vlak worden ondernomen.

Marjan van Loon: “Onverschrokkenheid”

Een zekere onverschrokkenheid hoort er ook bij. Aan de slag gaan met een dossier. Met eigen aanpak. Mannen vinden mijn aanpak soms verrassend. Ze noemen me dan ‘’moedig’’. Op het moment dat ze merken dat het ook zo kan, dan krijg je steun.

Les 5 Perspectief bieden

Gert Kroon: “Perspectief geeft energie”

De eerste reactie van bedrijven, ook van ons, is de crisis managen. Op een gegeven moment schakelden we naar een breder perspectief waarbij we een toekomstbeeld schetsen. Dat is precies een kenmerk van feminien leiderschap. Het is mijn stellige overtuiging als je perspectief kunt bieden, de mensen ook de energie hebben om deze periode door te komen. En dat is moeilijk want niemand kan in de toekomst kijken.

Marjan van Loon: “Laten zien dat het kan”

Het klimaatakkoord dat wij als Shell hebben getekend is een voorbeeld. Dat was een proces van continue mensen meenemen op basis van een visie. Ook de critici, die nu de grootste verdedigers zijn van de nieuwe strategie. Perspectief bouwen betekent laten zien dat het kan en ruimte geven om een eigen invulling te maken.

Les 6 Inlevingsvermogen

Gert Kroon: “Echt snappen wat het voor mensen betekent”

Tenslotte: inlevingsvermogen is wat je ontzettend nodig hebt. Daarmee bedoel ik echt snappen wat dit voor mensen betekent en daar ook echt naar handelen. Maatwerk.

De feminiene skills zijn juist ten tijde van een crisis belangrijk bij het managen om het bedrijf aan de gang te houden.

Marjan van Loon: “Inleven en er naar handelen”

Soms kun je als leider te veel aan je eigen emotie in de relatie werken. Bijvoorbeeld: Als het wringt in de relatie trek je het te veel naar je toe. Belangrijk is niet te veel bezig te zijn met je eigen emoties. Benoem de emotie van de ander. Ik heb echt moeten leren om de emotie van de ander te herkennen en benoemen. Dit werkt verhelderend.

Feminien leiderschap - conclusie

Goede voorbeelden spreken voor zich. Beide leiders laten zien hoe zij op persoonlijke wijze gebruik maken van een mix van kwaliteiten: inleven en fermheid, oplossen en perspectief bieden, stelligheid en meebewegen. Zij schuwen daarnaast niet om hun eigenheid in te zetten: kwetsbaarheid en onverschrokkenheid. De voorbeelden laten zien dat vrouwen en mannen zowel verbindend als directief leiderschap belangrijk vinden en toepassen.

Feminien leiderschap is iets anders dan leiderschap door vrouwen. Feminien leiderschap is zichtbaar en prominent onderdeel van goed leiderschap. Wij voegen ons bij het pleidooi van Jeroen Smit: de wereld zou gebaat zijn bij meer feminien leiderschap. Omwille van de balans, juist nu in tijden van een aanhoudende crisis waarbij masculiene stijlen overheersen. De voorbeelden van Gert Kroon en Marjan van Loon bevestigen de waarde van een mix aan stijlen. 

Feminiene, ‘verbindende’ leiderschapskwaliteiten zouden vanzelfsprekend onderdeel moeten zijn van leiderschap, net zoals masculiene ‘directieve’ kwaliteiten dat nu vanzelfsprekend zijn. Dit gaat helpen bij het doorbreken van de stereotypen bij de doorstroom van vrouwen. En de verwarrende term feminien leiderschap is dan niet meer nodig.